Zjawisko zwane efektem Dunninga-Krugera to jeden z wielu powszechnie spotykanych błędów poznawczych. Bez trudu zaobserwować można go zarówno w branży IT, jak i też niemalże każdej innej. Zjawisko to zostało dokładnie opisane i udokumentowane po raz pierwszy ponad 20 lat temu przez badaczy z renomowanego uniwersytetu Cornella. Jako że przeprowadzone przez Justina Krugera i Davida Dunninga badania były od tego czasu wielokrotnie replikowane, z czasem pojawiły się również alternatywne wyjaśnienia. Kogo najsilniej dotyka efekt Dunninga-Krugera? Czy zjawisko to może poważnie zagrażać branży IT? Jakie błędy poznawcze mogą współwystępować z efektem Dunninga-Krugera? Na wszystkie te pytania postaramy się odpowiedzieć w poniższym poradniku.
Czym dokładnie jest błąd poznawczy?
Podejmowanie rozsądnych decyzji biznesowych staje się dużo łatwiejsze dzięki odpowiedniemu oprogramowaniu, ponieważ w ten właśnie sposób można dosyć skutecznie wyeliminować wiele ludzkich pomyłek. Błąd poznawczy najczęściej definiowany jest jako nieracjonalny sposób postrzegania rzeczywistości. Każdy człowiek w mniejszym lub większym stopniu ułatwia sobie pozornie podejmowanie decyzji przy pomocy heurystyk oraz stereotypów. Wśród najczęściej spotykanych błędów poznawczych warto z pewnością wyróżnić nie tylko tytułowy efekt Dunninga-Krugera, ale również:
- Podstawowy błąd atrybucji
Polega na wyjaśnianiu sukcesów oraz porażek innych osób ich cechami wewnętrznymi (np. charakter, osobowość itp.) przy jednoczesnym ignorowaniu wpływu czynników zewnętrznych i sytuacyjnych.
- Zjawisko samospełniającej się przepowiedni
Zjawisko to polega na nieświadomym i mimowolnym dążeniu do realizacji zdarzeń, które jednostka uznała uprzednio za najbardziej prawdopodobne.
- Efekt aureoli
Tendencja do automatycznego przypisywania pozytywnych lub negatywnych cech osobowościowych na podstawie pierwszego wrażenia.
- Błąd koniunkcji
Błąd poznawczy, który objawia się tendencją do przypisywania większego prawdopodobieństwa iloczynom zdarzeń (tzn. zdarzeniom losowym, które składają się z kilku innych zdarzeń). Do bardziej ogólnych scenariuszy (np. pojedynczych zdarzeń) przypisywane jest zaś błędnie niższe prawdopodobieństwo.
- Efekt niepotrzebnych informacji
Zjawisko to objawia się tym, iż jednostka zbiera informacje niezależnie od tego czy są one potrzebne do podjęcia danej decyzji, czy nie. W efekcie ogrom zebranych i niekoniecznie istotnych danych utrudnia proces podejmowania decyzji, a w branży IT może dodatkowo generować niepotrzebne koszty.
- Złudzenie ponadprzeciętności
Tendencja, zgodnie z którą jednostka zakłada, iż przy dowolnej ewaluacji wiedzy lub umiejętności wypadnie ona powyżej średniej (nawet pomimo pierwszej styczności z tematem).
- Efekt autorytetu
Efekt ten polega na tym, iż wszystkie decyzje i zachowania jednostki zostają uargumentowane poprzez powoływanie się na jakiś autorytet. Zjawisko to zostało dosyć dokładnie przedstawione w znanym eksperymencie więziennym Philipa Zimbardo.
Na czym polega efekt Dunninga-Krugera?
Wyniki badań przeprowadzonych pierwotnie przez Davida Dunninga i Justina Krugera dowiodły, iż zarówno wysoko wykwalifikowane, jak i też niewykwalifikowane w jakiejś dziedzinie osoby nie są w stanie prawidłowo ocenić poziomu swoich umiejętności. Efekt Dunninga-Krugera u osób niekompetentnych objawia się tendencją do zawyżania własnych umiejętności, ale w przypadku osób wysoko wykwalifikowanych działa to w drugą stronę. W następstwie u kompetentnych specjalistów w branży IT bardzo często widoczna jest wyraźna tendencja do zaniżania swoich umiejętności.
Czy efekt Dunninga-Krugera istnieje w branży IT?
Zgodnie z hipotezą badawczą zespołu Dunning-Kruger w przypadku umiejętności, którą każdy może opanować (np. obsługa pojazdów, gra w szachy, znajomość gramatyki), osoby niekompetentne:
- nie będą dostrzegać swojego niskiego poziomu umiejętności,
- nie będą umiały prawidłowo ocenić poziomu umiejętności ani u siebie, ani u innych,
- po odpowiednim treningu rozpoznają i uznają swój niski poziom.
Mając na uwadze, iż programowanie zalicza się do kategorii umiejętności nabytych, łatwo zrozumieć można, dlaczego błąd poznawczy w postaci efektu Dunninga-Krugera zagraża również w branży IT.
Podsumowanie – W jaki sposób efekt Dunninga-Krugera zagraża branży IT?
Rozpoczynający dopiero karierę juniorzy często deklarują wysoki poziom znajomości dla niemalże każdej technologii wpisanej w CV. Prawdopodobnie z tego właśnie powodu do wymaganego przy frontendowych stanowiskach JavaScriptu dokleja się już chyba dla zasady dobrą znajomość HTML i CSS, a niekiedy nawet SQL. W praktyce jednak wraz z powiększającym się poziomem wiedzy i umiejętności nieświadoma niekompetencja juniorów powinna przekształcić się w świadomą niekompetencję seniorów. Na tym właśnie etapie efekt Dunninga-Krugera objawiać się może tendencją do zaniżania własnych umiejętności. W następstwie tego, jak i też wielu innych błędów poznawczych rekrutacja w branży IT staje się znacznie bardziej czasochłonna i kosztowna.
